Извините, эта страница доступна только на Армянский For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.
Ձերդ գերազանցություն,
Ամենաողորմած պարոն,
Բարի եղեք թույլ տալ առաջադրելու Ձեզ մի հանգամանք, որն ինձ վաղուց զբաղեցրել է, իսկ երեկվանից սկսած՝ ավելի սաստիկ և որը Ձեր ուշադրության համար պակաս արժեքվոր չի լինի:
Որովհետև որոշ չափով ինձ հայտնի են իմ արևելյան հայրենակիցների՝ հայերի և ուրիշների, մտածելակերպը և կյանքը, ուստի բազմակողմանի փորձերով ապացուցված եմ համարում, որ նրանք ուրիշ ո՛չ մի այլ միջոցով չեն կարող ամենից լավ և արագ իսկական կրթության և լուսավորության հասնել, քան գեղեցիկ արվեստների՝ բանաստեղծության, երաժշտության և նկարչության միջոցով: Եվ երբ ես Եվրոպայում առաջին անգամ տեսա այդ արվեստներն իրենց իսկական լույսով և զգացի նրանց ներգործությունը նախ և առաջ՝ եվրոպացիների, և հետո էլ՝ ինձ վրա, ապա իմ առաջին և ամենագեղեցիկ ցանկությունն այն եղավ, որ ես աշխատեմ տարածել այդ արվեստներն իմ հայրենի երկրում ևս: Այդ ցանկությունն ես արտահայտել եմ ո՛չ թե մի, այլ շատ անգամներ, և այն բարյացակամորեն ընդունվել ու հաստատվել է այդ հրաշալի արվեստներին հմուտ մարդկանց կողմից: Եվ երբ ես պատկերացնում եմ այդ արվեստների երկնային, սիրո ազնվացնող, հմայիչ ուժը, երբ ես նկատի եմ ունենում արևելցիների կրակոտ, բուռն երևակայությամբ, ապա այդ բոլորից այնպիսի սերտ ներդաշնակություն է ստացվում, որ ես այլևս չեմ երկբայում, որ որևէ մեկը կարող է կասկածել այդ ճշմարտության վրա: Ո՛չ միայն հայերը, այլև ամբողջ Ասիան, որպես մանկությանս օրրան, ինձ վրա պարտականություն են դնում ո՛չ մի դեպքում չհրաժարվել այն ծառայությունից, որ ես ի վիճակի եմ կատարելու և կկարողանամ կատարել: Դա կլիներ մի անհաջող ձեռնարկություն, եթե ես համարձակվեի հիշյալ արվեստներն այդ նպատակով յուրացնել մի այսպիսի հասուն տարիքում և այսքան կարճ ժամանակում: Սակայn օր ու գիշեր ես պատրաստ եմ ապագայում ամեն հնարավորություններ գործ դնելու, եթե իմ հայրենիքում գտնվեին երիտասարդ մարդիկ, որոնք այդ տաղանդն ու ցանկությունն ունենային Եվրոպա գնալու և կատարելագործվելու:
Ոչինչ այնպես չէր բորբոքում իմ միտքը եվրոպական կրթության համար, ոչինչ այնպես բուռն կերպով չէր համապատասխանում իմ ձգտումներին, ինչպես բանաստեղծությունը, երաժշտությունը և նկարչությունը: Որքան էլ քիչ են զբաղվում մեզանում այդ չքնաղ արվեստներով, որքան էլ քիչ հասկանալի են այդ արվեստները, այնուամենայնիվ նրա՛նք իմ ամենագեղեցիկ մտքերի ղեկավարն էին:
Երբ ես բախտ ունեցա եվրոպական հողում առաջին անգամ տեսնելու այդ արվեստներն իրենց իսկական լույսով, ապա առաջին ցանկությունը, որ ես ունեցա, այն էր, որ դրանք փոխադրեմ ասիական երկրները: Եթե Ասիան պիտի ստանա լուսավորության իսկական լույսը, ասում էի ես իմ մտքում, ապա այդ բանը ոչ մի այլ միջոցով չէր կարող ամենից լավ և արագ կատարվել, քան դրանց միջոցով, և իմ այս կարծիքը, ավելի հաճախ, քան մեկ անգամ, հաստատվել է դրանք իմացողների կողմից: Ո՜վ չի ճանաչում այն երկնային, սիրտ ազնվացնող, հմայիչ ուժը, որ գտնվում է արվեստների մեջ և ո՞ր հոգին կարող է ամենից ավելի զգայուն լինել նրանց հանդեպ, եթե ոչ արևելցու կրակոտ, երևակայությամբ հարուստ հոգին:
Դա կլիներ մի անհաջող ձեռնարկություն, եթե ես համարձակվերի մի այսպիսի հասուն տարիքում և այսքան կարճ ժամանակում յուրացնելու դրանք հիշյալ նպատակի համար: Սակայն օր ու գիշեր ես պատրաստ էի ապագայի համար ամեն հնարավորություններ գործ դնել և գտնել իմ հայրենիքում նման տաղանդի տեր երիտասարդ մարդիկ՝ նրանց այստեղ ուղարկելու համար:
Այժմ արդեն ներկայանում է ինչքան զարմանալի, այնքան էլ անհասկանալի մի առիթ, որն այս կապակցությամբ գեղեցիկ հույսեր է խոստանում ինձ: Մի քանի օր աառջ այստեղ է եկել իմ հայրենի Երևան քաղաքից մի երիտասարդ՝ Ստ. Ներսիկով անունով, որին ես ճանաչում եմ և որի մասին գիտեմ, որ նա ո՛չ միայն բուռն ձգտում, այլ խոշոր ձիրք ունի դիմանկարչության համար և որը միևնույն ժամանակ ո՛չ թե որևէ վարպետի <օգնությամբ>, այլ սոսկ ինքնակրթությամբ այնքան է առաջադիմել, որ ի վիճակի է բավական հաճելի գաղափարներ իրագործելու: Ես նրան ո՛չ տեսել եմ, ո՛չ էլ նրա հետ խոսել, սակայն ինչ որ երեկ բոլորովին պատահմամբ նրա մասին իմացա, նրա օգտին է խոսում: Միայն արվեստի նկատմամբ ունեցած այդ բուռն ձգտումից դրդված՝ նա թողել է իր հայրենիքը, ծնողներին և այս երկար ճանապարհորդությունը կատարել մի օտարերկրացու հետ, իբրև ծառա, որպեսզի այստեղ կատարելագործվի նկարչական արվեստի մեջ և ինչպես լսել եմ, մինչև այժմ էլ նա անօգնական ու անապաստան է և կամենում է իր բախտն անձամբ փորձել:
Ո՞վ կարող է նման արվեստի սերը գնահատել, եթե ոչ նույն այդ արվեստն իմացողը, այն խրախուսողը: Եթե մեր բարերար կառավարության ողորմածության մի կաթիլը կարող է և պետք է ընկնի մի այսպիսի անօգնական, երիտասարդ մարդու սիրտը, ապա ես կցանկանայի, որ այդ բանը կատարվի միայն Ձերդ գերազանցության, և ուրիշ ոչ ոքի միջոցով: Սրանով ի չարը չենք գործ դնում Ձեր բարյացակամ վերաբերմունքը իմ ազգի և իմ հանդեպ, այլ կատարյալ վստահություն ենք տածում դեպի Ձեզ. բարին ու գեղեցիկը կարող են միմիայն բարու միջոցով ճանաչվել և զարգանալ: Նա իր բախտին արժանացած կլինի, եթե միայն կարողանա մտնել Գեղարվեստների ակադեմիա, և այն բարիքը, որ կստացվի Ձերդ միջնորդության շնորհիվ, կծառայի հազարավոր մարդկանց օգտին: Իսկ Հայսատանը քի՞չ արտակարգ մարդիկ է ստեղծել, որոնց գործերը և կենսապատկերը մի թիզ հողով է ծածկված, որովհետև այնտեղ ոչ ոք չի եղել, որը հավերժացներ նրանց ապագա սերունդների համար: Որքան ընկճում է ինձ այս միռտքը: Իսկապես չգիտեմ, թե ինչո՞վ կարող եմ իմ ազգի երիտասարդ սրտերը կենդանացնել և ոգեշնչել առաքինության և հիշել նախատիպերին նախանձախնդիր լինելու իմաստով: Թե՛ լավը, թե՛ վատը պառկած են մոռացվածների միևնույն շարքերում: Թո՛ղ չքնաղ մուսաներն ուժ շնորհեն նրանց արժանիքները լույս աշխարհ բերելու համար: Ես կարող եմ միայն այսքան ասել, որ նրանց բարեկամն է. իսկ միայն նկարիչն է ի վիճակի նրանց կյանքը պատկերել մեզ: Որքա՜ն բախտավոր կլինեմ, եթե այդ երիտասարդ մարդուն, առանց իր գիտնալու, առանց իր խնդրելու այդ ուրախ լուրը տանեմ և նրանից անդրժելի երդում առնեմ՝ հայրենիքին ծառայելու, նրա անունը փառավորելու, նրա զավակների համար իր անմբողջ ուժն ու կարողությունը գործ դնելու և ամբողջ կյանքում շնորհակալ լինելու այն մարդուն, որ նրա բախտի պատճառն է եղել:
Այս ցանկությամբ և խորին հարգանքով մնում եմ
Ձերդ գերազանցության
խոնարհ ծառա
Խ. Աբովյան
1835, 21 հունվարի
Պետերբուրգ